Street art in de Anneessenswijk

Een sfeervol en feestelijk atelier

In de Maagdenstraat te 1000 Brussel heeft Hubbie een atelierruimte, vlak bij hun Activiteitencentrum aan de andere kant van het Anneessensplein. Ik heb er afgesproken met Antoine en Thomas, een uurtje voor het trajectatelier van start gaat. Antoine is net vader geworden, zijn kleine ogen verraden het, maar zijn enthousiasme is er niet minder om. “Het atelier is een les in vertraging,” zegt hij, nog voor we goed en wel van wal steken. “Het omvat een tiental ateliers, die elke vrijdagnamiddag plaatsvinden gedurende twee maanden. Om twee uur komen de mensen van Hubbie toe, een gevarieerde groep van een twaalftal deelnemers met een verstandelijke handicap die ernaar uitkijken artistiek aan de slag te gaan met de leerlingen van Atheneum Brussel. Die sluiten aan van drie tot vier.”

In dat laatste uur is het voor Thomas en Antoine een hele uitdaging om, op een open en speelse manier, de groep bij de les te houden en samen te werken in een artistiek kader. Antoine: “We hebben slechts één uur om met iedereen samen aan het project te werken, maar op dat moment verloopt het atelier altijd bijzonder sfeervol en feestelijk.”

Ik popel om te ontdekken hoe het atelier vorm krijgt, maar wil eerst weten wie Antoine en Thomas zijn en, vooral, wat hen hier brengt. Antoine genoot een opleiding in de hedendaagse kunsten, woont en werkt al twintig jaar in Brussel en is multidisciplinair kunstenaar: “Ik maak installaties, creëer geluidsobjecten, knutsel en teken, maar ik schrijf ook en werk regelmatig mee aan muzikale performances.” Antoine heeft een voorkeur voor projecten in de publieke ruimte en werkt vaak samen met socio-culturele organisaties, waarbij hij workshops en tentoonstellingen organiseert, maar ook deelneemt aan grotere evenementen zoals de Zinneke Parade. “De laatste jaren richt ik me vooral op Street Art, met een focus op collages.” Antoine legt uit dat deze kunstvorm hem in staat stelt in dialoog te treden met de samenleving, te interveniëren in en zich de publieke ruimte toe te eigenen, maar ook om te provoceren en te spelen: “De publieke ruimte is de plek waar mensen elkaar ontmoeten, waar interessante dingen gebeuren, maar waar er ook frictie is.”

Thomas begon in 2009 als opvoeder bij Hubbie. In 2020 werd hij beleidsmedewerker en sinds 2024 combineert hij die functie met die van coördinator. “Toen ik op mijn zeventiende kampen organiseerde voor jongeren, ontdekte ik dat er ook een aanbod was voor jongeren met een handicap. Dit was de eerste keer dat ik met personen met een handicap in contact kwam. Het motiveerde me om pedagogische wetenschappen te studeren en me te specialiseren in orthopedagogiek. Daarom koos ik ook voor Hubbie als eerste job.” Zijn werk bij Hubbie is inmiddels een levensmissie geworden: “Het frustreert me om te zien hoe mensen met een handicap worden weggestopt in onze samenleving, alsof ze storende elementen zijn. Ik wil deze mensen hun plekje in de samenleving kunnen geven.” Samenwerken met kunstenaars en met deze mensen de straat op trekken, sluit hier volgens Thomas naadloos op aan.

Stapsgewijs naar inclusie en co-creatie

Het proeftuintraject startte met een wijkwandeling in kleine groepjes, van telkens twee leerlingen en een deelnemer van Hubbie. Antoine: “De groepjes moesten aandachtig rondkijken, nadenken over wat ze positief en negatief vonden, over wat er eventueel zou mogen veranderen in de wijk.” Thomas: “Wat meteen opviel, waren de vele werven en opengebroken straten en het bijhorende ongemak: het lawaai en het stof, voetpaden die niet toegankelijk zijn, rolstoelgebruikers die niet doorkunnen…” In een volgend atelier kregen de leerlingen en de mensen van Hubbie de opdracht om tekeningen te maken en zichzelf in scène zetten, op basis van hun indrukken. Antoine toont me een potloodtekening van één van de mensen van Hubbie terwijl hij door een heftruck omvergereden wordt, gelukkig een fictief voorval.

Vervolgens ging Antoine aan de slag met de tekeningen en met portretfoto’s van de deelnemers aan de proeftuin. Het resultaat: echte Street Art-figuren. “In het tweede uur van het atelier knippen we de figuren minutieus uit, zodat ze in een volgend atelier op ludieke wijze in de wijk kunnen worden opgehangen. En een eigen leven gaan leiden.” Antoine benadrukt het belang van het ‘minutieus’ uitknippen: “Het gewoon opplakken van vierkante bladen met een figuur op heeft weinig effect. We willen onze deelnemers, via hun tekeningen en foto’s, tot leven laten komen in de wijk. Zo kunnen we bijvoorbeeld een van de figuurtjes aan een vensterbank laten bengelen, alsof ze net uit het raam is gekropen. Een ander personage kijkt dan weer op zijn smartphone en botst tegen een muur aan. Of iemand die met zijn step de lucht invliegt.”

“Vandaag werken we met lijmstiften, volgende week gaan we guerilla-gewijs de wijk in met echte behangerslijm!” vertelt Antoine met een brede glimlach. Waarop Thomas aanvult: “Hoewel onze aanpak eigenlijk wel braaf is: we wandelen rond, bellen aan bij mensen en bespreken samen met hen en de deelnemers van Hubbie en de leerlingen wat de mogelijkheden zijn.” Of de tekeningen lang zullen blijven hangen, is niet zeker, vertelt Antoine: “Op zich is het geen duurzame actie, omdat we met gewoon papier en behangerslijm werken. De werken leiden een eigen leven. Sommige kunnen de dag zelf nog verdwijnen, maar met wat geluk kunnen ze ook enkele maanden blijven hangen. Dat is nu eenmaal Street Art, en dat is oké.” Volgens Antoine staan mensen doorgaans erg positief tegenover dergelijke projecten omdat ze iets positiefs toevoegen aan de wijk. Thomas: “We zorgen alleszins voor maximale betrokkenheid van de wijk met een feestelijke vernissage, waarop we iedereen uitnodigen!”

Meer van dat!

Thomas en Antoine zijn laaiend enthousiast over de samenwerking. Thomas vertelt dat het voor Hubbie een extra gelegenheid biedt om hun mensen aan iets leuks te laten deelnemen. “Onze mensen kiezen steeds zelf of ze willen deelnemen. Na de Zinneke Parade luidde het enthousiast: meer van dat!” Samenwerken met een kunstenaar zorgt volgens Thomas ook voor een extra laag van verbinding en reflectie: “Een kunstenaar haalt mensen uit hun dagelijkse routine en zorgt ervoor dat ze even stilstaan, rond zich heen kijken en nadenken over bepaalde zaken.”

Thomas hoopt dat de leerlingen fijne herinneringen overhouden aan dit atelier en dat ze de mensen van Hubbie op een positieve manier blijven herinneren. “Als kind kwam ik nooit in aanraking met mensen met een handicap. Ik heb de indruk dat we vroeger de reflex hadden om personen met een handicap te verstoppen. Maar ik geloof in de kracht van ontmoeting en ik hoop dat we met dit atelier al een stapje in de goede richting zetten.” Thomas vertelt ook hoe mooi het is om te zien hoe de leerlingen en de mensen van Hubbie met elkaar omgaan. “Geen enkele vraag - en de mensen van Hubbie durven wel veel dezelfde vragen stellen - is de leerlingen ooit te veel. Op een lieve, zachte en warme manier antwoorden ze steeds geduldig op alle vragen.” “Ook de talrijke knuffels worden steeds met veel liefde en geduld in ontvangst genomen,” treedt Antoine hem bij.

Voor Antoine was het de eerste keer dat hij met mensen met een handicap werkte, maar hij aarzelde geen seconde toen hem de vraag werd gesteld. “Als kunstenaar wil ik niet enkel zelf creëren, maar ook mensen begeleiden bij het maken van kunst. De uitdaging bestaat er vooral in de juiste manier te vinden om mensen te raken en te boeien, wat bij dit publiek vooral lukt door eenvoudige, manuele en speelse interventies. De enorme meerwaarde in het werken met de mensen van Hubbie is dat ze altijd enthousiast zijn. We hoeven maar wat stiften en potloden op tafel te leggen en ze beginnen meteen te tekenen.” Antoine houdt ook rekening met individuele verschillen: “De ene persoon is de andere niet. Sommige personen raken sneller overprikkeld, met andere kun je langer en meer in de diepte werken. Sommige praten gemakkelijk, andere zijn meer in zichzelf gekeerd.” Thomas benadrukt ook het belang van stapsgewijs mensen met een handicap meenemen en onderdompelen in een artistiek proces. “De meerwaarde die wij, begeleiders van Hubbie, hier kunnen bieden, is dat we onze mensen goed kennen.”

Aan enthousiasme geen gebrek

Het interview is afgelopen en de mensen van Hubbie wandelen druppelsgewijs binnen. “Komen de leerlingen vandaag ook?” Nog voor Antoine en Thomas de tijd krijgen om iedereen goed en wel te verwelkomen, wordt de vraag meermaals gesteld. De deelnemers van Hubbie zijn er duidelijk op gebrand om weer met de studenten samen te werken. Maar ze moeten geduld hebben, want ze komen pas over een uurtje. Geduld hebben, laat dat nu net een eigenschap zijn die hen niet allemaal even goed ligt. De ene vraag volgt de andere op, één van hen komt snuisteren in de bak die Antoine op tafel klaarzet, een andere deelnemer stalt haar compagnons de route – Mickey en Minnie Mouse – uit op de tafel voor zich.

Antoine en Thomas leggen de deelnemers uit wat hen vandaag te wachten staat. Daarna wandelen we samen naar het Activiteitencentrum voor de eerste collage-oefening. Het duurt niet lang en de groep hangt met veel enthousiasme de tekeningen en figuurtjes op. Als het bijna drie uur is, keren we terug naar het atelier om de leerlingen en hun leerkracht op te wachten. Nadat iedereen uitgebreid begroet en geknuffeld werd door de mensen van Hubbie, verzamelen Antoine en Thomas alle deelnemers rond een tafel. Antoine rolt een reuzegrote rol papier uit met daarop de Street art illustraties. Veel ah’s en oh’s volgen en iedereen wijst zijn tekening of personage aan. Thomas en Antoine geven de laatste instructies en scharen en potloden worden uitgedeeld. Het knippen en kleuren kan beginnen, en het belooft weer een sfeervol en feestelijk atelier te worden.